Beeldhouwer Shlomo Koren woont al sinds 1960 in Nederland. Ter gelegenheid van vijftig jaar SBK exposeert hij in het nieuwe Muziekgebouw in Amsterdam.
Michel Didier 2005
Een van de internationaal bekendste Nederlandse beeldhouwers is Duitser van
geboorte. De ouders van Shlomo Koren (Keulen, 1932) ontvluchtten in 1936 hun
vaderland en vestigden zich met hun peuter in Palestina. Na de middelbare school
volgde Shlomo de beroemde kunstacademie Belzalel in Tel Aviv. In 1960 mondde
een vakantie in Europa met zijn vrouw Shulla uit in een verhuizing naar Nederland.
Deze twee ingrijpende migraties resulteerden in het vaste thema in Korens sculptuur:
huizen en fundamenten. "Mijn werk is een metafoor voor de onthechting.
De laatste jaren gebruik ik in mijn werk de vormen huis, dakhelling, trechter,
brug en brancard. Dingen die dragen, steunen en selecteren. Dingen die sterk
zijn. Gesteente dat hoop en uitdaging moet zijn."
Koren voelt zich verwant met kunstenaars als Michael Ullmann en Shapiro vanwege
het thema worteling en verplaatsing. Een huis dat je verplaatst is een metafoor
voor zijn eigen verhuizing, zijn ontworteling. "Of je nu een gebouw verplaatst
of een mens, het laat altijd sporen achter." Koren verbeeldt dat in platte
granieten stenen met rafelige randen, waar hij vierkante gaten in uitspaart.
Het blok steen dat daar in paste vind je terug op een andere plaats aan het
beeld. Het gat blijft een gat: "Soms vraag ik me af of ik er goed aan heb
gedaan te verhuizen. Ik woon hier weliswaar meer dan veertig jaar, maar mijn
wortels liggen in Israël. Ik zit niet op mijn originele plek, ik voel me
geen Nederlander."
Berlijn
De Stichting Beeldende Kunstuitleen Amsterdam (SBK), die later dit jaar een
halve eeuw bestaat, heeft zijn werk uitgekozen om de jubileumtentoonstelling
in te richten. In het gloednieuwe Muziekgebouw aan 't IJ in het oostelijk havengebied
van Amsterdam, dat grootscheeps heringericht en bebouwd wordt, is een twaalftal
monumentale beelden te zien.
Vrijwel al zijn beelden hebben titels als 'Displaced', 'Ontworteling' en 'Fundament',
maar aan de sculpturen in het Muziekgebouw is sowieso makkelijk af te lezen
dat ze verplaatsing en onthechting gaan. Een aantal van deze beelden was twee
jaar geleden te zien in het Suermondt-Ludwig-Museum te Aken, onder de veelzeggende
titel Aus den Scherben Neues zu bauen. Hoewel Koren een van de toonaangevende
beeldhouwers van Nederland is, lijkt zijn faam zich meer in het buitenland te
hebben verbreid dan hier. Zo kreeg hij de ontwerpopdracht voor het Henriëtte-Herz-Park,
een van de twee parken die recentelijk zijn aangelegd op de Potsdamer Platz
in Berlijn, precies op de plek waar tot november 1989 de Muur liep. Samen met
DS Landschapsarchitecten te Amsterdam ontwierp hij een park in vier delen, gescheiden
van elkaar door hoekige, granieten lijnen, zodat het bovenaanzicht associaties
oproept met het Jüdisches Museum in de Duitse hoofdstad. De 10.000 vierkante
meter grond wordt, naar een idee van Koren, in vier schotsvormige delen omhooggestuwd.
De scheuren vormen de paden. Blauwe lentebloemen moeten van de dynamiek van
de natuur getuigen. Kunst en landschap worden één, een stuk Land
Art, nota bene op hét verkeersknooppunt van de metropool. Meer nog
dan zijn vrijstaande beelden is Korens Henriëtte-Herz-Park een metafoor
voor scheiden en samenbrengen. Bovenop de hoekige heuvel ontvouwt zich een panorama
over Tiergarten en Potsdamer Platz.
Het Henriëtte-Herz-Park werd 8 juni officieel geopend, door onder anderen
ex-staatssecretaris Rick van der Ploeg. Tamelijk anders is Korens labyrint aan
het Twentekanaal, ten westen van Lochem, in 1994 aangelegd als een ruwweg driekantige
doolhof van kanaaltjes, waar een grote stalen bal in drijft, die door de wind
wordt voortbewogen en als in een zakspelletje uiteindelijk in het midden uit
moet komen. Niettegenstaande het totaal verschillende materiaal, de vorm en
de schaal, is ook hier weer tijd en rusteloze beweging het onderwerp.
Karton
Koren gebruikt een oud schoolgebouw aan de Nieuwe Teertuinen in Amsterdam als
atelier. Soms maakt hij schetsen, vaak teksten als concept voor een nieuw beeld,
dat hij laat maken bij zijn vaste steenhouwer in Ouderkerk aan de Amstel. "Het
idee vormt het beeld en niet andersom. Het is dus sterker dan het visuele."
Koren heeft een voorkeur voor dolomiet, een kalkzandsteen die hij uit Westfalen
haalt. Metaaladeren en fossiele sedimenten verlevendigen de grijsgroene steen;
de speciale oppervlaktebewerking lijkt de steen zacht te maken. Dat geldt helemaal
voor de hard uitziende, maar bij aanraking verrassend zachte sculpturen van
geperst karton. De verlijmde kartonplaten moeten eenzelfde indruk van voorbijglijdende
tijd geven als de sedimenten op het dolomiet. Bovendien: "Natuurlijke materialen
als steen en karton veranderen door de tijd. Stenen verweren en karton verpulvert."
De sculpturen van Shlomo Koren laten zich lezen als tijdsmonumenten, eerder
dan tijdsdocumenten. Als dat geen diasporasculptuur is…
Muziekgebouw aan 't IJ, Piet Heinkade, Amsterdam
t/m 30 september 2005
NIW, 2005